Over PFAS

Wat zijn PFAS en waar zit het in?

PFAS is een afkorting voor per- en polyfluoralkylstoffen. Dat is een verzamelnaam voor een groep van duizenden chemische stoffen die door mensen zijn gemaakt. Ze komen normaalgesproken niet voor in de natuur. PFAS worden gebruikt omdat ze water-, vet- en vuilafstotend zijn, goed tegen hitte kunnen en niet reageren met andere chemische stoffen.

Maar naast deze voordelen, weten we dat PFAS ook een aantal nadelen hebben:

1. Als ze in de natuur terechtkomen, blijven ze daar voor altijd

Persistent

2. Ze kunnen schadelijk zijn voor mensen en het milieu

Toxisch

3. Ze verspreiden zich makkelijk en snel in het milieu

Mobiel

4. Ze kunnen zich opstapelen in planten, dieren en zelfs in het menselijk lichaam

Bio-accumulerend

Waarvoor worden PFAS gebruikt?

PFAS zitten in veel producten die je elke dag gebruikt. Denk bijvoorbeeld aan:

• Kleren en schoenen, zoals waterdichte jassen en sportschoenen.
• Water- en vuilafstotend textiel voor bijvoorbeeld meubels, tapijten en gordijnen.
• Keukenspullen, zoals een pan met anti-aanbaklaag en bakpapier.
• Voedselverpakkingen, bijvoorbeeld zakken voor popcorn, chips en pizzadozen.
• Persoonlijke verzorgingsproducten, zoals watervaste lippenstift en mascara.
• Medische hulpmiddelen, zoals stents bij behandeling van hart- en vaatziekten.
• Smeermiddelen, batterijen, snoeren en elektronica.

Als de PFAS verwerkt zijn in het product, zoals bij waterdichte kleding en bakpapier, kunnen PFAS in heel kleine hoeveelheden vrijkomen. PFAS worden ook gebruikt in schuim in brandblussers, verf, en waterafstotende spray voor kleren en schoenen. Bij het gebruiken daarvan, kunnen grotere hoeveelheden PFAS vrijkomen waar je mee in contact komt.

Hoe kom je in aanraking met PFAS?

PFAS kunnen op verschillende manieren in onze omgeving terechtkomen. Belangrijke bronnen van PFAS zijn:

• De uitstoot van bedrijven:
  Sommige bedrijven stoten PFAS via de schoorsteen uit in de lucht of lozen PFAS in de rivier of het riool.
• Afvalverbranding van producten met PFAS:
  Als producten met PFAS, zoals persoonlijke verzorgingsproducten of waterafstotende kleding, bij het restafval terechtkomen en worden verbrand, kunnen de PFAS in het milieu terechtkomen.
• Brandblusmiddelen met PFAS:
  PFAS kunnen in het milieu terechtkomen door het gebruik van brandblusmiddelen waar PFAS in zitten. PFAS worden bijvoorbeeld gebruikt in blusschuim.

PFAS verspreiden zich snel en makkelijk en komen uiteindelijk overal in het milieu terecht, zoals de grond en het (zee)water. Als PFAS in het milieu terecht zijn gekomen, verdwijnen ze bijna niet meer. Uiteindelijk komen PFAS via vervuilde grond en (zee)water ook in ons eten en drinken terecht. Daarnaast kunnen PFAS via bijvoorbeeld schoenzolen, kleding, en (geïmpregneerde) meubels en tapijten ook in huisstof terecht komen. Dit stof kan dan via de handen en voeding ongemerkt worden ingeslikt.

Wat kun je doen om contact met PFAS zoveel mogelijk te voorkomen

Omdat het in veel producten is verwerkt en in de natuur terecht is gekomen, krijg je altijd een beetje PFAS binnen. Je kunt het contact met PFAS wel verminderen. Hoe? Dat lees je hieronder:

1. Kies producten zonder PFAS:
Koop zo veel mogelijk producten die geen PFAS bevatten. Denk aan keramische, roestvrijstalen of gietijzeren pannen en niet-watervaste make-up. Als je minder producten met PFAS koopt, wordt er ook minder PFAS gemaakt in fabrieken en wordt er minder afval met PFAS verbrand.

Het kan in sommige gevallen ook helpen om de ingrediëntenlijst van een product, zoals cosmetica of schoonmaakmiddelen, goed te bekijken. Helaas worden er vaak ingewikkelde chemische namen vermeld of worden PFAS niet benoemd. Gebruik daarom de website www.waarzitwatin.nl. Hier kun je checken welke stoffen in verschillende producten zitten.

2. Gebruik producten met PFAS volgens de gebruiksaanwijzing:
Als er toch PFAS in een product zit, gebruik deze dan volgens de gebruiksaanwijzing. Kras bijvoorbeeld niet in pannen met anti-aanbaklaag en laat deze niet te heet worden, anders beschadigt de PFAS-laag. Dit kan leiden tot het vrijkomen van giftige stoffen. Ga je een meubel met een waterafstotende spray behandelen? Open dan eerst alle ramen, en houd mens en huisdier weg tijdens en vlak na het behandelen.

3. Wissel af in wat je eet:
De hoeveelheid PFAS in voedingsmiddelen kan verschillen per product. Veel variëren verkleint daarom de kans dat je te veel PFAS via eten binnenkrijgt. Kijk op de website van het Voedingscentrum voor tips om je voeding af te wisselen.

4. Gooi afval op de juiste manier weg:
Door afval op de juiste manier te scheiden komen producten met PFAS niet bij het restafval terecht. Daarom vragen veel gemeenten je bijvoorbeeld om oude pannen met anti-aanbaklaag naar de milieustraat te brengen. Dit helpt om PFAS niet verder in het milieu te verspreiden. Weet je niet zeker in welke bak het afval moet? Kijk op de afvalscheidingswijzer of op de website van jouw gemeente.

5. Maak je huis regelmatig schoon:
PFAS uit producten zoals tapijten, gordijnen en stoffen meubels kunnen loskomen en zich opstapelen in huisstof. Stofzuig en dweil daarom minimaal één keer per week om de hoeveelheid PFAS in huis te verminderen.

Welke maatregelen worden er genomen tegen PFAS?

Omdat het opruimen van PFAS erg moeilijk is, zijn maatregelen die het gebruik van PFAS stoppen heel belangrijk. Daarom werkt de Nederlandse overheid aan verschillende maatregelen om de uitstoot van PFAS en het contact met deze stoffen te beperken. Dit gebeurt met strengere regels voor bedrijven, strenge controle van voedsel en drinkwater, en onderzoek naar veilige alternatieven voor PFAS.

• Europees verbod op PFAS
  Nederland werkt samen met andere Europese landen aan een verbod op alle niet-essentiële toepassingen van PFAS. Hierdoor wordt het probleem bij de bron aangepakt, het voorkomt dat nieuwe PFAS in het milieu terechtkomen. Sommige PFAS-soorten, zoals PFOS en PFOA, zijn al verboden.
• Beperking van PFAS in producten
  Naast het verbod op PFAS, worden er al maatregelen genomen om PFAS in producten zoals voedselverpakkingen, cosmetica en textiel te verminderen. Zo mag er nog maar één soort PFAS in voedselverpakking worden gebruikt en heeft de cosmetica-industrie beloofd vanaf eind 2025 geen PFAS meer te gebruiken.
• Alle PFAS staan op de lijst Zeer Zorgwekkende Stoffen
  Sinds november 2024 staan alle PFAS in Nederland op de lijst Zeer Zorgwekkende Stoffen (ZZS) die beheerd wordt door het RIVM. Ze staan op deze lijst vanwege de groeiende zorgen over de schadelijke effecten van PFAS op mensen en het milieu. Omdat alle PFAS nu op deze lijst staan, krijgen we beter inzicht in waar en hoe deze stoffen in onze omgeving komen.
• Strenge regelgeving
  Er zijn strengere regels gemaakt om te zorgen dat er minder PFAS in het milieu komen. Omdat PFAS op de ZZS lijst staan, moeten bedrijven die PFAS maken of gebruiken voorkomen dat ze PFAS uitstoten of dit in ieder geval zo veel mogelijk vermijden. Dit heet de minimalisatieplicht. Ook zijn bedrijven die door hun activiteiten PFAS laten vrijkomen in het milieu verplicht om zich in te zetten dit te verminderen. We noemen dit vermijdings- en reductieprogramma’s. Gemeentes, provincies en andere instanties houden hier toezicht op.
• Onderzoek en monitoring
  RIVM, waterschappen, omgevingsdiensten, Rijkswaterstaat en andere instanties onderzoeken de aanwezigheid van PFAS in water, bodem en voedsel. Met behulp van het onderzoek worden manieren van contact en de risico’s van PFAS in kaart gebracht. Ook wordt onderzocht hoe PFAS duurzaam kan worden opgeruimd. Als we dit beter weten, kunnen we ook betere maatregelen treffen tegen PFAS. Zo doet het RIVM uitgebreid onderzoek naar PFAS en onze gezondheid. Samen met de GGD informeren ze het publiek over de resultaten en adviseren ze over maatregelen.
• Actie van inwoners
  Niet alleen de overheid komt in actie tegen PFAS, ook inwoners zetten zich in. Op 4 september 2023 deden zo’n 2400 mensen die wonen rondom Chemours/DuPont massa-aangifte via advocaat mr. Bénédicte Ficq. Het aantal inwoners dat aangifte deed is gestegen van 2400 naar ruim 4000 mensen. Daarnaast zijn inwoners die in de buurt van Chemours wonen de stichting Stop PFAS Stop Chemours gestart. Sinds 2016 kiept iedere zaterdag een groep inwoners emmertjes vervuilde grond voor de poort van Chemours.

Wil je meer weten over wat er tegen het gebruik van PFAS wordt gedaan? Lees dan verder op de pagina PFAS Beleid en Toezicht. Voor informatie over hoe PFAS zich verspreiden en wat daartegen gedaan kan worden? Kijk dan op de pagina Leefomgeving & Milieu.