28 april 2025
Achtergrond en aanleiding voor onderzoeken
In de zomer van 2023 werd ontdekt dat het water in zwemplas Merwelanden in Dordrecht te veel PFAS bevatte. PFAS is een schadelijke stof en de concentratie ervan in de zwemplas was hoger dan wat het RIVM veilig vindt voor zwemwater. Daarom gaf de provincie Zuid-Holland toen een negatief zwemadvies.
Op dat moment was het niet duidelijk waarom er zoveel PFAS in het water zat en waarom de concentraties steeds veranderden. Wel was duidelijk dat het overgrote deel van de gemeten PFAS de stof PFOA betrof, die jarenlang door het bedrijf DuPont (nu Chemours) naar de omgeving werd uitgestoten.
Maatregelen en onderzoeken
In januari 2024 bleek dat de PFAS-concentratie nog steeds te hoog was. Daarom werd in februari 2024 een werkgroep opgericht met vertegenwoordigers van verschillende organisaties. Hun doel was om ervoor te zorgen dat de PFAS-concentraties in de zwemplas in de zomer van 2024 weer onder de RIVM-advieswaarde zouden liggen. Om dit te bereiken, wilden ze eerst meer gegevens verzamelen.
Doorspoelen als oplossing
In 2024 zijn verschillende metingen en onderzoeken uitgevoerd om de ernst en de omvang van de PFAS-verontreiniging in het zwemwater, het water dat de plas in- en uitstroomt, het slib in de plas, het grondwater en de bodem rond de plas in kaart te brengen. Dit was niet alleen van belang om te bepalen met welke maatregelen de zwemplas in 2024 weer geschikt gemaakt kon worden als zwemwater, maar ook om de eventuele bron van de verontreiniging te bepalen en ook de mogelijkheden om die bron aan te pakken.
Hoewel de oorzaken van PFAS-verontreiniging in mei 2024 nog niet duidelijk waren, leek het de werkgroep aannemelijk dat het doorspoelen van de zwemplas met rivierwater de waterkwaliteit zou verbeteren. Daarom werd in juni 2024 begonnen met intensiever doorspoelen, zoals eerder gedaan bij blauwalg. Dit leidde snel tot een daling van de PFAS-concentraties, waarop de provincie Zuid-Holland in augustus 2024 het negatieve zwemadvies introk. Na het zwemseizoen werd het doorspoelen verminderd, wat resulteerde in een lichte stijging van PFAS, maar de concentraties bleven veel lager dan in de voorgaande winter van 2023/2024.
Hervat doorspoelen in 2025
Eind maart 2025 is het versterkt doorspoelen hervat. Dit leidde tot een verdere daling van de PFAS-concentraties en het intrekken van het negatieve zwemadvies voor het zwemseizoen 2025 dat op 1 mei begint.
Figuur 1: het verloop van PFAS-concentraties (PEQ in ng/l) in 2024 en 2025 in de zwemplas ter hoogte van monsterpunt 2 (zie bijlage).
Figuur 1 hieronder laat het verloop van de PFAS-concentratie in de zwemplas in 2024-2025 zien.
Bijlage 1 'Kaart monitoring oppervlaktewater Merwelanden plas resultaten 2024-2025' toont de gemeten PFAS concentraties op meerdere plekken in de zwemplas en de polder rond de zwemplas.
Vier onderzoeken
De beslissing om de zwemplas door te spoelen is gebaseerd op de ervaringen in afgelopen zwemseizoen 2024 en de vier onderzoeken die in 2024-2025 zijn uitgevoerd in en rondom zwemplas Merwelanden. Hieronder volgt een toelichting op deze onderzoeken.
1. Onderzoek naar slib en ligweiden
In 2024 is onderzoek uitgevoerd naar de PFAS concentratie is het slib van de zwemplas en de bovengrond van de ligweiden. Zowel in het slib als in de ligweiden werden verhoogde PFAS-concentraties aangetroffen. De concentraties waren echter niet zo hoog dat ze kunnen leiden tot gezondheidsrisico's voor de gebruikers.
2. Onderzoek naar de lozing van PFAS op het rivierwater
Omdat de zwemplas en de poldersloten PFAS bevatten, bevat het lozingswater ook PFAS. Via een gemaal komt dit water in de rivier terecht. Rijkswaterstaat, de beheerder van de kwaliteit van het rivierwater, gaf in 2024 toestemming voor het lozen van doorgespoeld water uit zwemplas Merwelanden op de rivier. Dit besluit was gebaseerd op de verwachting dat de hoeveelheid PFAS die per jaar in de rivier terecht zou komen, niet significant zou toenemen door het doorspoelen van de zwemplas.
Voor het zwemseizoen van 2025 had Rijkswaterstaat als voorwaarde gesteld dat vooraf duidelijk moest zijn dat de jaarlijkse hoeveelheid PFAS in het lozingswater niet zou toenemen door het doorspoelen. Hiertoe werden de monitoringsresultaten van 2021 tot 2024 geanalyseerd. De analyse toonde aan dat het niet met zekerheid kon worden aangetoond of het doorspoelen zou leiden tot een toename van de jaarlijkse hoeveelheid PFAS in het lozingswater. Volgens deskundigen is het echter zeer waarschijnlijk dat dit niet het geval is, omdat de PFAS-verontreiniging van de zwemplas en de omliggende poldersloten voornamelijk wordt veroorzaakt door verontreinigd grondwater. Dit proces wordt vooral beïnvloed door het waterpeilbeheer in de polder en de hoeveelheid neerslag, en niet door het doorspoelregime. Bovendien zijn er geen aanwijzingen dat de jaarlijkse hoeveelheid PFAS in het lozingswater toeneemt door het doorspoelen van de zwemplas. Daarom heeft Rijkswaterstaat voor zwermseizoen 2025 opnieuw ingestemd met het lozen van het doorgespoelde water op de rivier.
3. Vervolgonderzoek naar de bron van PFAS-verontreiniging
Er loopt nog onderzoek naar de bron van de PFAS-verontreiniging in zwemplas Merwelanden. Wat al duidelijk is, is dat de verontreiniging wordt veroorzaakt door hoge PFAS-concentraties in het grondwater aan de westzijde van de plas. Dat is de zone tussen de zwemplas en de voormalige afvalstortplaats Derde Merwedehaven. Het gaat om PFOA, een stof die door Chemours/DuPont is uitgestoten in het verleden. In peilbuizen op andere plekken rond de zwemplas is deze verontreiniging in veel lagere gehalten aangetroffen. De precieze oorzaak van de hogere concentraties aan de westzijde is nog onbekend.
Naast het achterhalen van de bron wordt ook onderzocht hoe deze verontreiniging structureel kan worden aangepakt. Ondertussen gaat de monitoring van PFAS-concentraties in en rondom de plas op meerdere locaties door.
4. Monitoring van PFAS-concentraties
Sinds medio 2022 worden op meerdere locaties in en rondom de zwemplas PFAS-concentraties gemonitord om inzicht te krijgen in de verspreiding en aanwezigheid van deze stoffen in het gebied. De monitoringresultaten hielpen bij het vaststellen van de fluctuaties in PFAS-concentraties. Daarnaast bevestigden ze dat versterkte doorspoeling effectief was in het verlagen van de PFAS-niveaus tot onder de door het RIVM aanbevolen grenswaarde.
Lees meer:
- Rapportage "Verslag monitoring oppervlaktewater recreatieplas Merwelanden, zwemseizoen 2024", Tauw, R002-1295280AHD-V01, 10 februari 2025.
- Briefrapportage “grond en waterbodem monstername op PFAS zwemplas Merwelanden", Tauw L001-1295280AHD-V03, 3 april 2025
- Rapportage "Analyse verontreinigingsvracht PFAS in lozingswater recreatieplas Merwelanden tijdens versterkte doorspoeling zomer 2024" Tauw, N005-1295280RRS-V01, 21 maart 2025
- Bijlage 1 'Kaart monitoring oppervlaktewater Merwelanden plas resultaten 2024-2025' toont de gemeten PFAS concentraties op meerdere plekken in de zwemplas en de polder rond de zwemplas.
- https://www.rivm.nl/publicaties/advieswaarden-pfas-in-zwemwater
Betrokken overheidsorganisaties en hun rol
- Provincie Zuid-Holland: bevoegd gezag aangewezen zwemwateren
- Omgevingsdienst Midden-Holland: toezicht & handhaving officiële zwemlocaties namens Provincie Zuid-Holland
- Waterschap Hollandse Delta: monitoring van de zwemwaterkwaliteit en adviseur van de provincie Zuid-Holland
- Rijkswaterstaat: kwaliteitsbeheerder rivierwater
- Gemeente Dordrecht: eigenaar zwemplas, gebiedsbeheerder
- Omgevingsdienst Zuid-Holland Zuid: adviseur gemeente Dordrecht
