Leefomgeving en milieu

PFAS in de lucht

Hoe komt het er terecht?
PFAS kunnen in de lucht komen door onder andere de uitstoot van bedrijven die met PFAS werken en verbranding van (huishoudelijk)afval met PFAS. Oude waterafstotende kleding en versleten pannen met antiaanbaklaag zijn voorbeelden van dat soort afval. De kleine deeltjes PFAS in de lucht verspreiden zich bijvoorbeeld via de wind en komen uiteindelijk weer terecht op de grond en in het water, waar ze zich verder verspreiden.

Wat wordt er tegen gedaan?
Chemours heeft een vergunning om PFAS uit te stoten. In deze vergunning staan regels over de toegestane hoeveelheid uitstoot van PFAS via de lucht en water, waar het bedrijf zich aan moet houden. De afgelopen jaren hebben de provincie Zuid-Holland Zuid en DCMR Milieudienst Rijnmond deze regels strenger gemaakt. Daarom mag Chemours nu minder PFAS naar de lucht en water uitstoten dan voorheen. Het bedrijf regelmatig metingen laten uitvoeren door een erkend meetbureau. DCMR Milieudienst Rijnmond controleert deze metingen en laat ook zelf metingen uitvoeren om te controleren dat de regels niet worden overtreden. De provincie Zuid-Holland en DCMR Milieudienst Rijnmond willen dat er in de toekomst nog minder PFAS worden uitgestoten en in het milieu komen. Zo willen ze de invloed van PFAS op de luchtkwaliteit en op de gezondheid van mensen, dieren, en het milieu kleiner maken.

PFAS in de grond

Hoe komt het er terecht?
PFAS kunnen op verschillende manieren in de grond komen. Ze dalen neer vanuit de lucht, maar de grond kan ook direct vervuild raken. Zo kan blusschuim met PFAS, na het blussen van een brand of na een oefening, in de bodem trekken. Ook bestrijdingsmiddelen met PFAS die op gewassen zijn gespoten komen in de grond. Daarnaast kunnen afvalstortplaatsen met spullen zoals regenjassen of pannen met antiaanbaklaag, er ook voor zorgen dat PFAS de grond in trekken. Als vervuilde grond wordt verplaatst, verspreiden PFAS zich verder in de omgeving.

Wat wordt er tegen gedaan?
Om grond veilig te gebruiken voor wonen, tuinieren, landbouw en industrie, is het belangrijk om te weten of er PFAS in zitten en hoeveel. Bodemonderzoek helpt om dit duidelijk te maken. Daarom wordt er bij verdachte locaties steeds vaker gecontroleerd op PFAS. Grond die niet gecertificeerd is, moet altijd worden getest om te zien of het geschikt is voor het gewenste gebruik. In de regio Zuid-Holland Zuid is de hoeveelheid PFAS in de grond meestal geen probleem voor hoe de grond wordt gebruikt. Het risico van PFAS in landbouwgrond is nog onduidelijk en wordt onderzocht door het RIVM. Uit eerder onderzoek blijkt wel dat vervuilde grond met PFAS een risico kan zijn bij bepaald gebruik:

• Moestuinen met hogere hoeveelheid PFAS kunnen schadelijk zijn voor de gezondheid als hier groenten en fruit uit gegeten worden. Dit komt doordat PFAS zich in groenten en fruit kunnen opstapelen.
• Eieren van hobbykippen kunnen mogelijk te veel PFAS bevatten, wat een risico vormt voor de gezondheid van mensen die deze eieren eten.

Grondreiniging van PFAS:
Er zijn op dit moment geen goede manieren om PFAS uit de bodem te verwijderen. Grond kan wel gereinigd worden bij een grondreiniger, maar de gereinigde grond is nooit helemaal schoon en is onvruchtbaar. Daarom deze gereinigde grond niet geschikt voor landbouw, moestuinen of siertuinen. Ook zijn er in Nederland niet voldoende mogelijkheden om alle verontreinigde grond schoon te maken.

Hergebruikregels voor grond met PFAS:
In Nederland gelden regels voor het hergebruik van grond of bagger (slib en modder) met PFAS. Deze vallen onder het Handelingskader PFAS, dat richtlijnen biedt voor het veilig gebruiken van vervuilde grond en bagger. In sommige gevallen mag grond met PFAS niet hergebruikt worden. In zulke gevallen moet de grond worden gereinigd of op een veilige bewaarplaats worden opgeslagen.

Het hergebruikbeleid kent drie kernprincipes:

• Voorzorgsbeginsel: grond met PFAS mag alleen worden hergebruikt als dat de bodemkwaliteit niet verslechtert. De gebruikte grond moet schoner zijn dan of gelijk aan de bodem waarop deze wordt hergebruikt.
• Er mogen geen gezondheidsrisico’s zijn (hiervoor gelden strenge RIVM-normen).
• De invloed op natuur en kwetsbare gebieden moet binnen veilige grenzen blijven.

De normen verschillen per toepassing voor het hergebruiken van grond. Voor gevoelige toepassingen zijn de normen strenger, zoals voor tuinen en landbouw. De normen zijn minder streng voor toepassingen, zoals onder wegen of op industrieterreinen.

Omgevingsdienst Zuid-Holland Zuid heeft een bodemverwachtingskaart gemaakt. Op deze kaart zie je de verschillen per gebied en de verwachte hoeveelheid PFOA in de bodem. PFOA is een type PFAS dat vroeger veel is uitgestoten door de chemische fabriek Chemours (voorheen DuPont). De gemeten concentraties PFOA liggen boven het landelijke gemiddelde en kunnen schadelijke gevolgen hebben zijn voor mens en milieu. De kaart helpt gemeenten, bedrijven en bewoners om beter in te schatten waar risico’s kunnen zijn bij het graven, bouwen of hergebruiken van grond. Je kunt de kaart bekijken via: https://geo.ozhz.nl/?@Bodeminformatie

PFAS in het water (in de grond en aan de oppervlakte)

Hoe komt het er terecht?
PFAS kunnen vanuit de grond ook in het grondwater terecht komen. Zo kunnen PFAS via de natuurlijke stroming van water in sloten, rivieren en meren terechtkomen. Een andere manier waarop PFAS in het water komen, is via bedrijven die PFAS maken, gebruiken of verwerken. Dit zijn bijvoorbeeld chemische fabrieken. Deze bedrijven voeren hun afvalwater met PFAS meestal via de rioolwaterzuivering naar het gemeentelijk riool. Omdat de rioolwaterzuivering PFAS niet goed kunnen verwijderen, komen ze uiteindelijk in oppervlaktewater terecht, zoals rivieren en sloten. Soms kan het bedrijf het afvalwater ook direct op het oppervlaktewater lozen. Doordat PFAS in ons grond- en oppervlaktewater komt, kan het ook in zwemwaterplassen komen. De hoeveelheid PFAS in grond- en oppervlaktewater verschilt per regio en is onder andere afhankelijk van lokale industrie en andere bronnen van PFAS-vervuiling.

Wat wordt er tegen gedaan?
Met PFAS vervuild water is moeilijk schoon te maken. Daarom is het belangrijk om te voorkomen dat PFAS in ons water komen. Dit doen we door strengere vergunningen en regels, controles, en een Europees verbod op PFAS. Lees daar meer over op de pagina Beleid en Toezicht.

Net zoals bij uitstoot in de lucht, staan er in de vergunningen van bedrijven zoals Chemours regels die bepalen hoeveel PFAS zij via het water mogen lozen. Ook deze vergunningen zijn de laatste jaren strenger geworden. Bedrijven mogen nog maar een heel kleine hoeveelheid PFAS lozen in het water. Daarnaast moeten de bedrijven wekelijks metingen uitvoeren om te controleren dat zij zich aan de regels houden. De omgevingsdienst Zuid-Holland Zuid (OZHZ) en DCMR Milieudienst Rijnmond controleren of bedrijven zich aan deze regels in de vergunningen houden, en laten zelf controlemetingen uitvoeren door een laboratorium.

Het water in de grond, in sloten, rivieren, meren en beken wordt steeds vaker getest op PFAS door de waterschappen, Rijkswaterstaat en omgevingsdiensten. Het RIVM heeft rekenmethodes en richtlijnen gemaakt waarmee de waterbeheerders de meetresultaten kunnen vergelijken met advieswaarde of risicogrens. Er gelden verschillende richtlijnen voor drie manieren van gebruik van oppervlaktewater:

• Voor zwemwater
• Voor het watergeven van moestuinen
• Voor het eten van vis uit oppervlaktewater

Als er te veel PFAS in het water zitten, geven de waterbeheerders op basis van deze richtlijnen een advies. Dit advies wordt door de provincies of gemeenten, samen met de GGD, gedeeld met de inwoners. Bij slechte waterkwaliteit, door bijvoorbeeld PFAS, kan dit betekenen dat het water niet veilig is om in te zwemmen of niet gebruikt kan worden om moestuinen water te geven. Het is belangrijk om deze adviezen serieus te nemen om gezondheidsrisico’s te voorkomen.

Veiligheid van zwemmen in natuurwater
In samenwerking met waterschappen en omgevingsdiensten bepaalt de provincie Zuid-Holland jaarlijks welke locaties geschikt zijn om te zwemmen. Sinds 2023 wordt het water in recreatiegebieden regelmatig getest op PFAS door Waterschap Rivierenland. Dit gebeurt twee keer per seizoen voor niet-verdachte zwemwateren en vaker (één tot twee keer per maand) voor verdachte locaties.

Omgevingsdienst Zuid-Holland Zuid controleert of de zwemlocatie veilig is en goed wordt beheerd. Wanneer PFAS-gehaltes te hoog blijken te zijn, wordt er een negatief zwemadvies gegeven. Zwemmers worden gewaarschuwd via informatieborden op de locatie zelf en op zwemwater.nl. Tot nu toe zijn er geen beperkingen opgelegd voor zwemwater in de gecontroleerde gebieden van Waterschap Rivierenland.

PFAS in en om je huis

Hoe komt het er terecht?
PFAS komen ook in onze directe leefomgeving voor, zoals in onze woning. PFAS komen vaak in huis via producten die we iedere dag gebruiken. Denk aan pannen met een antiaanbaklaag, waterafstotende kleding, tapijten en meubels, schoonmaakmiddelen en cosmetica. Door slijtage van kleding, taptijen en meubels kunnen er PFAS loskomen en zo in huisstof terechtkomen. Via het huisstof kun je PFAS inslikken of inademen, zonder dat je het door hebt. PFAS verdwijnen niet, en blijven dus lang in de woning aanwezig.

Wat kan je er tegen doen?
Bij veel en lang contact kunnen PFAS schadelijk zijn voor je gezondheid, je leest daar meer over op de pagina Gezondheid. Daarom is het belangrijk om zo weinig mogelijk in contact te komen met PFAS. Dit doe je door zoveel mogelijk producten zonder PFAS te gebruiken. Vervang pannen waarvan de antiaanbaklaag is beschadigd door pannen zonder PFAS en gebruik zo weinig mogelijk waterafstotende kleding en sprays met PFAS. Daarnaast helpt het om regelmatig te stofzuigen, te dweilen en je huis te luchten om huisstof te verwijderen. Regelmatig je handen wassen kan ook helpen, dat geldt vooral kinderen nadat zij op de vloer of buiten in de grond gespeelt hebben.

Meer informatie

Wil je weten in welke huishoudelijke en dagelijkse producten PFAS zitten? Kijk dan op www.waarzitwatin.nl voor duidelijke informatie. Voor meer informatie over veilige zwemlocaties in natuurwater kun je terecht op de website van de provincie Zuid-Holland en op zwemwater.nl. De GGD heeft ook een lijst met veelgestelde vragen over zwemmen en PFAS, die je online kunt bekijken.